Formatief evalueren; hoe dan?

De drie feedbackstappen van Hattie en Timperley (2007) vormen de basis van formatief toetsen. Allereerst moet het voor een leerling duidelijk zijn wat het leerdoel is, of wat de gewenste resultaten zijn, waar hij heen wil (feed up). Vervolgens blikt een leerling terug op wat hij gedaan en geleerd heeft (feed back), om daarna heel concreet te maken welke stappen nu nodig zijn om verder te komen (feed forward).

Er zijn heel veel manieren en werkvormen om op deze manier het leren zichtbaar te maken en een leerling handvatten te geven voor verdere ontwikkeling. Hierbij delen wij drie van onze favoriete werkvormen:

1. KISS-reflectie

Hoe laat je leerlingen niet alleen reflecteren, maar ook vooruitkijken? En wel zo dat ze niet alleen op het negatieve focussen, maar ook op dat wat goed gaat? Wij zijn zelf erg fan van de kiss-methode, waarbij je leerlingen alleen of in groepjes antwoord laat geven op deze vier vragen:

• KEEP: wat gaan we de volgende keer weer doen?
• IMPROVE: wat kunnen we de volgende keer nog verbeteren?
• START: wat gaan we de volgende keer nieuw doen?
• STOP: wat gaan we de volgende keer niet weer doen?

Dit kun je bijvoorbeeld inzetten om de samenwerking halverwege een groepsopdracht onder te loep te laten nemen of na een toetsweek.

2. Barometer

Op zoek naar een formatieve werkvorm die weinig tijd kost en waarmee je de leerling zelf aan het denken zet? Dan is deze barometer-opdracht iets voor jou.  Je kunt de barometer inzetten in de les of tijdens een een-op-een gesprek. Stel dat je een leerling wilt laten reflecteren op de competentie ‘presentatievaardigheden’.

• De leerling tekent een barometer op papier (een verticale lijn, van 0 tot 10).
• Laat de leerling een streepje zetten bij het cijfer dat hij zichzelf op dit moment geeft voor zijn presentatievaardigheden.
• Vraag om in steekwoorden erbij te schrijven wat al goed gaat, wat hij al ontwikkeld heeft.
• Vraag vervolgens waar een leerling naartoe zou willen, naar welk cijfer.
• En laat dan ook weer in steekwoorden erbij schrijven wat er nodig is om hoger te scoren.

Op deze manier krijg je ook zicht op het zelfbeeld van een leerling en kun je het gesprek aangaan als een leerling zichzelf erg onder- of overschat. Ook is het geschikt voor leerlingen die graag eerst zelf nadenken of niet meteen verbaal kunnen reageren op reflectievragen.

 3. Rubrics

Rubrics worden steeds vaker ingezet in het onderwijs, en met een reden. Het is een bewezen effectieve manier om voor zowel de leerkracht als de leerling het leerproces inzichtelijk te maken. Een rubric is een soort checklist om verschillende soorten prestaties van leerlingen te evalueren of te beoordelen: het doen van onderzoek, het maken van een werkstuk, het houden van een presentatie en ook het proces van samenwerken.

Vooraf worden deze rubrics uitgedeeld zodat een leerling weet wat er verwacht wordt, aan welke eisen het uiteindelijke product moet voldoen (feed up). Tijdens het proces kan een leerling zichzelf scoren, kunnen klasgenoten dat doen of doet de leerkracht dat (feed back). Op die manier wordt ook meteen duidelijk wat er nog meer gedaan kan worden om tot het gewenste resultaat te komen (feed forward).

Dit is een deel van een rubric die is ontwikkeld voor het onderdeel verspringen van het vak Bewegen, Sport en Maatschappij (BSM) in het voortgezet onderwijs.

Benieuwd naar meer werkvormen? Neem dan contact met een van onze onderwijskundige trainers op. Zij hebben zelf veel ervaring als docent in het PO, VO en MBO en ondersteunen docenten, teams en school- en teamleiders bij hun werk in de klas én in de school.